پرورش شترمرغ در ایران از سال ۱۳۷۸ با ورود گله های مولد، تخم نطفه دار و جوجه یک روزه از کشورهای آفریقای جنوبی، زیمبابوه، کانادا، هلند، بلژیک، ترکیه و اسپانیا آغاز گردید. بعد از آن به سرعت تب پرورش این پرنده بالا گرفت و مشتاقان پرورش این پرنده که شیفته تبلیغات پرورش دهنده گان شده بودند به امید دستیابی به سود زود هنگام و بدون داشتن دانش کافی از نحوه پرورش این پرنده پا به عرصه فعالیت آن نهادند. دلال بازی و خرید و فروش پرنده زنده رواج یافت و بدلیل تقاضای فراوان، شترمرغ در سنین مختلف به قیمت گزاف به فروش می رسید. قیمت جوجه سه ماهه در آن زمان تا ۴۵۰ هزار تومان، پرنده یکساله تا یک میلیون تومان و پیش مولد تا ۷ میلیون تومان و یا بیشتر بود.
توجه پرورش دهندگان بیشتر به واردات جوجه و تخم نطفه دار به منظور دستیابی به سود بیشتر و آنی بود و کمتر توجهی به روشهای صحیح بخصوص در زمینه پرورش مولدین، جوجه کشی و تولید جوجه می شد. تب پرورش این پرنده باعث شد که مزارع فراوانی با دریافت مجوز و یا بدون مجوز در کشور شروع به فعالیت نموده و نسبت به نگهداری پرنده تا سن بلوغ به امید تولید و فروش جوجه اقدام نمایند.
به دلیل قیمت بالای پرنده زنده تمایل به پرواربندی و کشتار وجود نداشت و همه پرندگان وارداتی و تولیدی بصورت زنده معامله شده و در مزارع نگهداری می شدند، بطوری که جمعیت مولدین به سرعت افزایش یافت و صنعت آماده ورود به فاز جدید که تولید جوجه از مزارع داخلی بود گردید. به دلیل عدم دانش کافی و اطلاعات فنی در زمینه پرورش شترمرغ، اغلب پرورش دهندگان در سال های اولیه با ضرر و زیان و یا شکست مواجه شدند. در این مرحله واردات صورت نمی گرفت و قیمت ها سیر نزولی بخود گرفته بود. تولید
در مزارع پرورش مولد در کشور بطور جدی تری آغاز گردید. پرواربندی تا حدودی رونق یافت ولی پرواربندان در فروش پرنده کشتاری و محصولات سردرگم بوده و با مشکل مواجه بودند. آن ها بسختی مشتری پیدا می کردند و سود زیادی نیز عایدشان نمی گردید.
اتحادیه پرورش دهندگان شترمرغ و یا شرکت های موجود نیز فکری بحال پرندگان کشتاری و محصولات نهایی نکرده بودند و محصولات نهایی با قیمت نازل بفروش می رسید. اگر هم خرید و فروشی انجام می گردید مقطعی بود و تداوم نداشت. اکثر مزارع مولد بدلیل نداشتن دانش کافی از نحوه مدیریت مولدین و دستگاه جوجه کشی مناسب نتوانستند تولید خوبی داشته باشند و با ضرر و زیان نسبت به حراج مولدین خود به قیمت نازل اقدام نمودند.
جمعیت انبوهی از مولدین کشور نیز به دلیل کاهش قیمت و نبودن مشتری روانه کشتارگاه ها گردید. ناامیدی در میان پرورش دهندگان حاکم بود و جمعیت مولدین بسرعت کاهش یافت و اغلب مزارع کوچک و متوسط از روند تولید خارج شدند. در واقع صنعت غربال گردید و پرورش دهندگانی که اصولی کار می کردند و مسائل فنی را رعایت می نمودند ایستادگی کرده و به تولید خود ادامه دادند و کسانی که از قبل پیش بینی های لازم را انجام نداده بودند با شکست مواجه شدند. پرورش دهندگان نوپا که در این مرحله اقدام به تاسیس مزرعه نمودند با شانس و اقبال خوبی برخورد شدند، چرا که توانستند مولدین خود را با قیمت بسیار ارزان تامین نمایند. این پرورش دهندگان اغلب کسانی بودند که منطقی تر پا به عرصه این فعالیت نهادند. آن ها می دانستند چنانچه مسائل اصولی و فنی را رعایت ننمایند و فکری برای آینده بازار خود نکنند سرنوشتی مشابه پیشینیان را خواهند داشت. بنابراین در این دوره توجه بیشتری به اصول پرورش و مدیریت فارم و نکات فنی و بهداشتی می گردید و رکوردهای تولید مثلی و جوجه کشی از ارقام قابل قبولی برخوردار بود.
پرورش جوجه و پرواربندی نیز رونق بیشتری یافت و با کاهش تلفات نسبت به قبل همراه بود. بهبود عملکرد مزارع مولد، مهارت در دانش جوجه کشی شترمرغ و ارتقا کیفیت دستگاه های جوجه کشی از دیگر رویدادهای این دوره بود. از دیگر رویدادها رفع نگرانی و دغدغه های پرواربندان بدلیل فعالیت شرکت هایی در زمینه خرید پرندگان کشتاری و محصولات حاصل از کشتار بود. فعالیت این شرکت ها نقطه عطف این صنعت بوده و جان تازه ای را به آن بخشید. فرآوری و صادرات محصولات به سایر کشورها آغاز شد و دانش فرآوری محصولاتی نظیر چرم و پر ارتقا یافت. بدیهی است شرایط بازار جهانی اثرات انکار ناپذیری در سودآوری پرورش دهندگان دارد و همواره این صنعت را با فراز و نشیب هایی روبرو می سازد.
لازم به ذکر است که کلیه نژادهای تجاری شترمرغ شامل گردن سیاه آفریقایی، گردن آبی و گردن قرمز به کشور وارد گردیده و موجود می باشد. لذا به دلیل آمیخته گری نژادی، نژاد خالص به ندرت در کشور یافت می شود.
اولین کتاب پرورش شترمرغ در سال ۱۳۷۹ تحت عنوان “مدیریت پرورش شترمرغ” در ایران به چاپ رسید. در پی آن کتاب های متعدد دیگری نیز توسط کارشناسان به بازار ارائه گردید. کتاب حاضر نیز نتیجه تجارب به دست آمده در طی ۱۵ سال گذشته در صنعت پرورش شترمرغ است.
فهرست مطالب کتاب راهنمای پرورش شترمرغ :
فصل اول – تاریخچه پرورش شترمرغ
- شروع پرورش شترمرغ در جهان
- تاریخچه پرورش شترمرغ در ایران
فصل دوم – انواع نژادها
- طبقه بندی جانورشناسی
- زیر گونه های شترمرغ
- نژادهای تجاری و پرورشی
- نژاد گردن قرمز
- نژاد گردن آبی
- نژاد گردن سیاه
فصل سوم – آناتومی و فیزیولوژی بدن شترمرغ
- خصوصیات عمومی
- آناتومی اندام ها
- سیستم پوششی
- سیستم عضلانی
- سیستم اسکلتی
- دستگاه گوارش
- مری
- پیش معده
- سنگدان
- روده کوچک
- سکوم
- روده بزرگ (راست روده)
- کلوآک
- کبد
- دستگاه تنفس
- دستگاه گردش خون
- دستگاه تولید مثل
- بینائی
- دستگاه شنوائی
- سیستم عصبی
فصل چهارم – رفتارشناسی
- اهمیت رفتارشناسی
- رفتارهای فردی شترمرغ
- تغذیه
- آشامیدن
- حرکت
- ایستادن
- رفتارهای خوشایند
- رسیدگی به پر و بال
- حمام کردن در شن و یا آب
- رفتارهای ناخوشایند
- رفتارهای تهاجمی
- پرکندن با منقار
- نوک زدن
- دفع ادرار و مدفوع
- رفتارشناسی تولیدمثل در شترمرغ
- تعیین قلمرو و آشیانه سازی شترمرغ ها در شرایط طبیعی
- رفتار جفت گیری شترمرغ
- رفتارهای تولیدمثلی ناخوشایند در شترمرغ
- لانه سازی شترمرغ ها در مزرعه
- رفتار شناسی جوجه شترمرغ
- جوجه های شترمرغ در طول روز چه کارهایی انجام می دهند
- ترس جوجه
- خوراک خوردن
- اقلام خوراکی مورد علاقه
- مکان و نحوه خوراک دادن
- رنگ مورد علاقه
- سنگ ریزه
- روابط اجتماعی
- رفتارهای غیر معمول
- نوک زدن به پرندگان دیگر
- نوک زدن به اشیاء غیر خوراکی
- مدفوع خواری
- رفتارهای فردی شترمرغ
فصل پنجم – جوجه کشی شترمرغ
- ساختار و شکل گیری تخم
- پوسته تخم
- ساختار
- نفوذپذیری پوسته تخم
- عملیات قبل از جوجه کشی در شترمرغ
- آماده سازی سالن و تجهیزات جوجه کشی
- کالیبراسیون دستگاه جوجه کشی
- انتخاب دستگاه جوجه کشی
- تعیین ظرفیت دستگاه جوجه کشی
- نحوه جمع آوری تخم
- روش های ضدعفونی تخم
- شستشوی تخم
- دوددهی با فرمالین و پرمنگنات پتاسیم
- اشعه ماوراء بنفش
- اسپری کردن
- گاز ازن
- تشخیص کیسه هوایی
- نگهداری تخم
- پیش گرم نمودن تخم ها
- آماده سازی سالن و تجهیزات جوجه کشی
- شرایط سالن جوجه کشی
- عوامل موثر در جوجه کشی شترمرغ
- حرارت و رطوبت دستگاه جوجه کشی
- چرخش
- کندلینگ
- انتقال تخم به دستگاه هچر
- برخی وقایع مهم در اواخر دوران جوجه کشی
- بعد از هچ
فصل ششم – ساختمان و تاسیسات پرورش شترمرغ
- انواع مزارع پرورشی شترمرغ
- مزارع پرواری تک سنی
- مزارع پروراری چندسنی
- مزارع مولد
- مزارع توام (مولد به همراه گله پرواری)
- ساختمان های پرورشی
- مشخصات سالن پرورش جوجه (تولد تا ۱ ماهگی)
- سالن پرورش جوجه از یک تا ۳ ماهگی
- تاسیسات پرواربندی (از سه ماهگی تا سن کشتار)
- تاسیسات پرورش مولدین
- سایر ساختمان ها
- انبار مواد خوراکی و تهیه خوراک
- انبار علوفه
- انبار لوازم و تجهیزات
- الف- قرنطینه
- ب- ساختمان و تاسیسات قرنطینه دام
- بیمارستان
- اتاق کالبد گشایی و آزمایشگاه
- کوره لاشه سوز و چاه دفن تلفات
- اتاق خدمات (اتاق سرویس)
- اتاق کارگران و کارکنان
- اتاق مدیریت
- اتاق نگهبانی
- حصار
فصل هفتم – پرورش جوجه شترمرغ
- خرید جوجه سالم برای پرورش
- آمادگی سالن پروش جوجه قبل از شروع جوجه کشی و هچ
- کارگران
- شرایط محیطی پرورشگاه
- درجه حرارت
- رطوبت
- تهویه
- روشنایی
- سر و صدا
- پرورش جوجه از یک ماهگی تا سه ماهگی
فصل هشتم – پرورش شترمرغ مولد
- سن بلوغ
- تفاوت شترمرغ نر و ماده
- ترکیب گله مولدین
- فصول تولید مثلی
- مدیریت مولدین در فصل استراحت
- چه کارهایی باید در فصل استراحت انجام دهید
- الف- جیره خود را بلافاصله از جیره تولید به جیره استراحت تغییر دهید
- ب- مبارزه با انگل های داخلی
- پ- مبارزه با انگل های خارجی
- ت- واکسیناسیون گله علیه نیوکاسل و آنفولانزا
- ث- پرکنی
- ج- جابجایی و جایگزینی
- چ- درمان پرندگان بیمار
- ح- خرید پرنده
- خ- شناسایی پرندگان حذفی
- د- گله جایگزین
- ذ- تعویض بستر مولدین
- چه کارهایی باید در فصل استراحت انجام دهید
- فلاشینگ
- مدیریت شترمرغ های مولد در فصل تولید
فصل نهم – تغذیه شترمرغ
- احتیاجات غذائی
- پرندگان مولد
- احتیاجات پروتئین و اسیدهای آمینه
- احتیاجات مواد معدنی و ویتامینها
- احتیاجات آب
- تهیه خوراک
- روش های تغذیه
- چرای مرتعی در سیستم باز و نیمه باز
- عوامل تاثیرگذار بر مصرف خوراک
- مدیریت خوراک و آب
- نوع سیستم نگهداری و پرورش
- جذب آب و خوراک
- فضای خوراک دهی
- زمان و شرایط خوراک دهی
- کیفیت آب و خوراک
- مکمل غذائی
- مدیریت تغذیه جوجه شترمرغ
- مدیریت تغذیه مولدین
- تغذیه دوره استراحت
- تغذیه دوره فلاشینگ
- تغذیه دوره تخمگذاری (تولید)
- روش های خوراک دهی مولدین
- خوراک دهی به روش آزاد
- روش محدویت غذایی
- توصیه هایی در خصوص مدیریت تغذیه مولدین
- آب آشامیدنی
- کیفیت آب مصرفی
- مواد جامد محلول آب
- سختی آب
- هدایت الکتریکی
- سولفات ها
- آهن
- منگنز
- نیترات ها
- میکروارگانیسم ها
- اسیدتیه آب
- کلریدها
- فسفات
- حشره کش ها و علف کش ها
- آزمایش آب
- روش نمونه برداری از آب
- سایر نکات کاربردی
- کیفیت آب مصرفی
فصل دهم – بهداشت و بیماری ها
- بیماری های چند عاملی
- عفونت و عدم جذب کیسه زرده
- انتریت
- توقف حرکات سنگدان
- انباشتگی
- بد شکلی های پا
- بیماری های تنفسی
- عفونت های باکتریایی
- باکتری های گرم منفی
- کلستریدیوم ها
- مایکوباکتریوز
- مگاباکتریو
- سایر عفونت های باکتریایی
- عفونتهای قارچی
- درماتیت
- عفونت های قارچی دستگاه تنفس
- عفونت های قارچی دستگاه گوارش
- بیماری های ویروسی
- نیوکاسل
- آنفولانزای پرندگان
- تب هموراژیک کریمه کنگو
- سایر ویروس ها
- بیماری های تغذیه ای
- کمبودها و عدم توازن
- کلسیم/فسفر
- پیکا
- ویتامین E/سلنیوم
- ترشح بیش از حد شیره معده
فصل یازدهم – اصول بهداشت
- امنیت زیست محیطی
- ظوابط فنی، بهداشتی واحدهای پرورش شتر مرغ مولد و پرواری
- واکسیناسیون
- نکات ضروری در انجام واکسیناسیون طیور
- برنامه های واکسیناسیون
- مقید کردن و انتقال
- معاینه شترمرغ ها
- حمل و نقل
فصل دوازدهم – محصولات شترمرغ
- گوشت
- پوست
- اندازه پوست
- توسعه فولیکول ها و تاثیر آن بر روی کیفیت پوست
- پوست کنی
- طرح خط برش و برش پوست
- نحوه شستشو و نگهداری پوست
- برش ساق پاها
- طریقه صحیح نمک سود کردن پوست
- پر
- انواع پر
- پرکنی و روش های آن در شترمرغ
- زمان انجام پرکنی
- پرکنی در مزارع پرواربندی
- پرکنی در مزارع مولدین
- تخم شترمرغ
- روغن شترمرغ
فهرست منابع
